भीमाशंकर हे महाराष्ट्र राज्यातील सह्याद्रीच्या डोंगररांगांमध्ये असलेले एक प्राचीन मंदिर आहे. संपूर्ण भारतातील बारा ज्योतिर्लिंगांपैकी भीमाशंकर मंदिर हे प्रसिद्ध ज्योतिर्लिंगांपैकी एक आहे. भीमाशंकर हे पुण्याजवळील खेडच्या वायव्येस ५० किमी अंतरावर असलेल्या भोरगिरी गावात आहे. हे पुण्यापासून १२५ किमी अंतरावर सह्याद्रीच्या डोंगररांगांच्या घाटात आहे.

अलीकडच्या काळात भीमाशंकरला “वन्यजीव अभयारण्य” घोषित केल्यानंतर त्याचे महत्त्व वाढले आहे. हे अभयारण्य पश्चिम घाटाचा एक भाग आहे, म्हणून ते फुलांच्या आणि प्राण्यांच्या विविधतेने समृद्ध आहे. विविध प्रकारचे पक्षी, प्राणी, कीटक आणि वनस्पती पाहायला मिळतात. मलबार जायंट स्क्विरल हा दुर्मिळ प्राणी स्थानिक पातळीवर "शेकरू" नावाचा प्राणी खोल जंगलात आढळतो.

हे महाराष्ट्रातील तसेच भारतातील एक आकर्षक आणि प्रसिद्ध धार्मिक स्थळ बनत आहे.
भीमाशंकर हे पंढरपुरातील चंद्रभागा म्हणून ओळखल्या जाणाऱ्या भीमा नदीचे उगमस्थान आहे.

भीमाशंकर हे नाव भगवान शिव आणि त्रिपुरासुर दैत्य यांच्यातील युद्धामुळे बाष्पीभवन झालेल्या भीमा नदीपासून निर्माण झाल्याची आख्यायिका आहे. भीमाशंकर हे ट्रेकर्ससाठीही एक लोकप्रिय ठिकाण आहे.

भीमाशंकर मंदिर हे नगारा शैलीतील स्थापत्यकलेतील जुन्या आणि नवीन रचनांचे मिश्रण आहे. हे प्राचीन विश्वकर्मा शिल्पकारांनी साध्य केलेल्या कौशल्याची उत्कृष्टता दर्शवते. हे एक माफक पण सुंदर मंदिर आहे आणि ते 13 व्या शतकात बांधले गेले होते, तर सभामंडपम नानफडणवीस यांनी 18 व्या शतकात बांधले होते. शिखर नाना फडणवीस यांनी बांधले. थोर मराठा शासक छत्रपती शिवाजी महाराज यांनी हे मंदिर पूजा सेवा सुलभ करण्यासाठी दान केल्याचे सांगितले जाते. हे मंदिर हेमाडपंथी शैलीत बांधलेले आहे. ते दशावताराच्या मूर्तींनी सजवलेले आहे. हे दिसायला खूप सुंदर आहेत. मुख्य मंदिरापासून जवळच नंदी मंदिर आहे. पोर्तुगीजांविरुद्ध युद्ध जिंकल्यानंतर चिमाजीअप्पाने वसई किल्ल्यावरून पाच मोठ्या घंटा गोळा केल्या होत्या. त्यांनी भीमाशंकर येथे एक देऊ केली. 5 मण (1 मण = 40 सेन्स) वजनाची ही घंटा मंदिराजवळ आहे. त्यावर १७२१ इ.स. ही घंटा वाजली की संपूर्ण परिसर त्याच्या आवाजाने गुंजतो.

छत्रपती शिवाजी आणि राजाराम महाराजांसारख्या ऐतिहासिक व्यक्ती या मंदिराला भेट देतात. पेशवे बाळाजी विश्वनाथ आणि रघुनाथ यांचे हे आवडते ठिकाण होते, रघुनाथ पेशवे यांनी येथे विहीर खोदली होती. पेशावरचे दिवाण नाना फडणवीस यांनी या मंदिराचा जीर्णोद्धार केला. इ.स. 1437 मध्ये चिमंजियंतजीनायकभिंडे नावाच्या पुण्यातील व्यापारी किंवा सावकाराने दरबार हॉल बांधला.

भीमाशंकर मंदिराजवळ कमलजाचे मंदिर आहे. कमलजा हा पार्वतीचा अवतार आहे, जिने त्रिपुरासुराविरुद्धच्या युद्धात शिवाला मदत केली होती. ब्रह्मदेवाने कमळाच्या फुलांनी कमलजाची पूजा केली. शकिनी आणि डाकिनी या देवता ज्यांनी शिवाला राक्षसाविरुद्धच्या लढाईत मदत केली, त्यांचाही येथे सन्मान आणि पूजा केली जाते.

मोक्षकुंडतीर्थ भीमाशंकर मंदिराच्या मागे स्थित आहे आणि कौशिक ऋषी यांच्याशी संबंधित आहे. सर्वतीर्थ, कुशारण्यतीर्थ जेथे भीमामारी नदी पूर्वेकडे वाहू लागते तेथे ज्ञानकुंडही आहेत.

उपासना सेवा दररोज प्रदान केल्या जातात. महाशिवरात्री हा दिवस उपासनेसाठी अत्यंत महत्त्वाचा आहे.

अभयारण्य चमचमणारे धबधबे, हिरवीगार जंगले आणि टेकड्यांचे चित्तथरारक दृश्य देते. वनस्पती आणि जीवजंतूंच्या समृद्ध विविधतेसह, हे ठिकाण वन्यजीव आणि छायाचित्रण प्रेमींसाठी एक भेट आहे. अभयारण्यात तुम्ही मायावी भारतीय महाकाय गिलहरी आणि पक्ष्यांच्या अनेक दुर्मिळ प्रजाती पाहण्यास सक्षम असाल.

फायरफ्लाय फेस्टिव्हल दरवर्षी पावसाळ्यापूर्वी आयोजित केला जातो, जिथे हजारो शेकोटी गावात प्रकाश टाकताना दिसतात.

मंदिराजवळ अनेक पर्यटन स्थळे आहेत. यातील मोक्षकुंड, गुप्त भीमशंकर, सर्वतीर्थ, साक्षीविनायक, गोरखनाथ आश्रम, कमलजादेवी मंदिर, हनुमान तलाव इत्यादी पाहण्यासारखे आहेत. कोकणकडा किंवा नागफणी हा सुमारे तीन हजार फूट उंचीवर वसलेला एक अतिशय धोकादायक राजवाडा आहे, जिथून कोकण प्रदेशातील संपूर्ण पायथ्याचे दर्शन होते. आपण हवेत उडत आहोत असे वाटते.